Фарбы паралельнага свету

Яшчэ ў дзяцінстве ва ўступе да нейкага твора я
прачытаў трапную заўвагу: «Варта інтэлігенту правесці ноч у паліцэйскім участку, як ён адразу напіша
пра гэта кнігу». Не ведаю, ці магу лічыць сябе інтэлігентам, ды і ў кіпцюрах Сістэмы я правёў нашмат
больш, чым адну ноч, але гэта выказванне здаецца
мне даволі ўдалым. Сапраўды, турма, няволя і ўсё, з
ёй звязанае, даюць чалавеку такую гаму пачуццяў і
ўражанняў, якую ён мала дзе яшчэ атрымае. А для
таго, хто прывык крытычна аналізаваць убачанае,
гэта яшчэ і звышздатная глеба для назірання, рэфлексій і глыбокага роздуму.
Чаму ж я вырашыў напісаць «Фарбы паралельнага
свету»? Па-першае, улады баяліся і баяцца агалоскі
ўсяго, што робіцца ў карных установах, адмыслова
робячы іх настолькі закрытымі, наколькі гэта магчыма. Гэта значыць, што агалоска можа нанесці ім
рэпутацыйную і маральную шкоду. І, калі магчымасць нанесці такую шкоду ў нас ёсць, мы павінны яе
выкарыстоўваць. Кожны злодзей імкнецца схаваць
свае дзеянні ці, калі не атрымалася, апраўдаць іх чым
заўгодна: законам, правам моцнага, «рэвалюцыйнай
неабходнасцю», мараллю... Казаць жа праўду і выкрываць злачынствы – гэта імператыў, маральны абавязак кожнага чалавека. Па-другое, расказваць аб тым,
што мы пабачылі і адчулі, важна таксама і дзеля дакументавання. Бо ніхто і нішто не вечнае. І многія ў
будучыні могуць сказаць: «А мы нічога не рабілі...
Мы толькі выконвалі загад», альбо: «Мы не ведалі,
што гэта робіцца, а інакш абавязкова прынялі б меры!» Альбо ўвогуле пачнуць адмаўляць усё: «Гэта
хлусня, не было такога! Дзе пацвярджэнні?» І калі
нават над імі ніколі не адбудзецца суд народны ці
нават дзяржаўны, куды больш важны суд гісторыі.
Пра турму ўжо сказана і напісана даволі многа. І
часам здаецца, што тут цяжка распавесці нешта
новае, бо няволя ёсць няволя, і ва ўсіх краінах свету
ад дыктатур Азіі да буржуазных дэмакратый Захаду
турмам уласціва адно і тое ж: адчай, азлобленасць,
страх, боль, а таксама подласць і самаахвяраванне,
сяброўства і здрада, міласэрнасць і жорсткасць і, вядома, інстытуцыяналізаваны гвалт, які з’яўляецца
своеасаблівай мовай турмы. Ці змагу я стаць наватарам у гэтай сферы? Калі глядзець глабальна, то, вядома, не, бо беларуская турма не ёсць нечым унікальным, асабліва для постсавецкага рэгіёна, а агульная
логіка і філасофія турмы, як я ўжо казаў, аднолькавыя
паўсюль. Але ў лакальным маштабе, думаю, так. Без
ілжывай сціпласці магу сказаць, што мой досвед у
маштабах Беларусі быў унікальны. Мае сябры і я сталі
першымі анархістамі ў Беларусі з моманту атрымання ёю незалежнасці, асуджанымі да пазбаўлення волі за палітычныя акцыі. Не менш унікальнымі былі і
ўмовы нашага вызвалення. Не ведаю, ці ёсць яшчэ
ў сусветнай гісторыі прыклады, каб вышэйшыя афіцыйныя асобы еўрапейскіх дзяржаў, да прэзідэнтаў і
прэмьер-міністраў, да сенатараў ЗША, патрабавалі ад
іншай дзяржавы вызваліць палітвязняў-анархістаў (!),
асуджаных за акцыі прамога дзеяння (і, што цікава, у
выніку ў тым ліку гэтых патрабаванняў мы сапраўды былі вызваленыя), прытым, што ў гэтых краінах
сядзіць нямала «сваіх» анархістаў.
За пяць гадоў свайго зняволення я пабываў у чатырох турмах і трох калоніях. Такі лёс выпадае вельмі нямногім арыштантам у Беларусі. Больш за год
агулам правёў у адзіночнай камеры, змог зблізу пабачыць крымінальны свет і яго прадстаўнікоў – прафесійных злачынцаў, «бродяг», як яны самі сабе называюць; стаў другім вязнем за дваццацідвухгадовую гісторыю магілёўскай крытай, асуджаным там па
артыкуле 411 Крымінальнага кодэкса; адчуў на сабе
ўсе без выключэння метады «выпраўлення» (ад пазбаўлення перадач да адпраўлення ў турму строгага рэжыму) і паспрабаваў усе без выключэння метады турэмнага пратэсту (ад напісання скаргаў да галадовак і членашкодніцтва). Таму я спадзяюся, што
мой вопыт і тая інфармацыя, якую я вынес з засценкаў,
будуць карысныя і запатрабаваныя: камусьці для
таго, каб у будучыні трываць выпрабаванні, камусьці
для таго, каб не паўтараць маіх памылак, камусьці,
магчыма, у мэтах сацыялагічных ці антрапалагічных
даследванняў.